Odysseus op het schaakbord

 [Event "Interne competitie"] [Site "Rosmalen"] [Date "09.01.2023"] [White "Hans van Eijk"] [Black "Marc Smits"] [Result "0-1"]   1. d4 Nf6 2. c4 {[%clk 0:00:00]} e6 {[%clk 0:00:00]} 3. Nc3 {[%clk 0:00:00]} d5 {[%clk 0:00:00]} 4. cxd5 {[%clk 0:00:00]} exd5 {[%clk 0:00:00]} 5. Bg5 {[%clk 0:00:00]} Nbd7 {Na deze zet lijkt wit de d-pion te kunnen slaan. Het paard dat deze pion dekt staat immers gepend. Maar als wit de pion slaat, trapt hij in een bekende openingsval:[%clk 0:00:00]} 6. e3 {[%clk 0:00:00]} (6. Nxd5 $4 Nxd5 7. Bxd8 Bb4+ 8. Qd2 Kxd8 9. e3 Bxd2+ 10. Kxd2 {en zwart heeft een stuk gewonnen! Maar Hans speelt 6. e3 en laat de pion wijselijk met rust.}) 6... Bd6 $2 {Marc kent zijn openingstheorie en probeert wit alsnog te verleiden de pion op d5 te slaan. Daarbij ziet hij over het hoofd dat wit met zijn vorige zet een uitwijkmogelijkheid voor zijn koning heeft geschapen.[%clk 0:00:00]} 7. Nxd5 $1 {Wit kan de pion nu gewoon slaan.[%clk 0:00:00]} Nxd5 {Marc heeft nog niets in de gaten. Hij had zich moeten neerleggen bij pionverlies, maar verkeert in de veronderstelling dat hij de witte dame kan terugwinnen.[%clk 0:00:00]} 8. Bxd8 {[%clk 0:00:00]} Bb4+ {[%clk 0:00:00]} 9. Ke2 {[%clk 0:00:00]} Kxd8 {Wit staat nu natuurlijk volstrekt gewonnen: hij heeft dame en pion tegen zwart paard en loper. De computer geeft een evaluatie van ongeveer +7.[%clk 0:00:00]} 10. f3 $6 {Het is een bekende wijsheid dat niets moeilijker is dan het winnen van een gewonnen partij. Dat blijkt nu al meteen. In plaats van rustig te ontwikkelen, bijvoorbeeld met 10. Pf3, geeft hij zwart een aanknopingspunt voor een tegenaanval op zijn koning in het centrum.[%clk 0:00:00]} Re8 {Valt het zwakke punt e3 aan. De computerevaluatie verandert in +4[%clk 0:00:00]} 11. e4 {Je zou verwachten dat de koning een beschut plekje op f2 opzoekt, maar hij is niet bang.[%clk 0:00:00]} f5 {Uiteraard gaat zwart volle bak in de aanval.[%clk 0:00:00]} 12. e5 $6 {De witte pion haalt zijn neus op voor de zwarte f-pion en loopt gewoon door! Niet bepaald een zet die ik van Hans zou verwachten. Het probleem is dat pion e4 moet worden gedekt. Dat gaat helaas niet met 12. Dd3 wegens het paardvorkje 12... Pf4†. De computer geeft de volgende variant als beste:[%clk 0:00:00]} (12. a3 Ba5 13. Kd3 $1 {met waardering +5. De witte koning staat dan blijkbaar veilig genoeg op d3, maar het ziet er wel eng uit.}) (12. Qc2 {is ook een mogelijkheid.} 12... fxe4 13. fxe4 N5f6 {(evaluatie +4).     Conclusie: wit mag dan objectief huizenhoog gewonnen staan, in de praktische partij moet hij eerst maar eens met zijn koning aan het overtal aan zwarte stukken zien te ontkomen. Zo makkelijk is dat nog helemaal niet. Wel leuk voor de toeschouwers...}) 12... f4 $2 {Net als de witte e-pion loopt ook de zwarte f-pion stoer door. Marc mist hier een goede kans op tegenspel. Hij had zijn paard op e5 kunnen offeren met 12... Pxe5! Wit moet dan duivels oppassen om niet mat te gaan. Wanneer wit uitsluitend ’logische’ zetten doet, ligt hij er zo af. Bijvoorbeeld:[%clk 0:00:00]} (12... Nxe5 13. dxe5 $2 (13. Kf2 {is het best.} Ne3 14. Qb3 N5g4+ 15. fxg4 Nxg4+ {en nu is de waardering nog maar +1.}) 13... Rxe5+ 14. Kf2 Bc5+ {en wit gaat mat. Wit moet dus het geofferde paard niet terugslaan maar met de koning uitwijken:}) 13. Kf2 {[%clk 0:00:00]} Nxe5 $5 {Zwart offert toch! En terecht: als hij niets onderneemt kan wit zijn stukken ontwikkelen en zijn stelling consolideren. Wit moet nu weer heel precies reageren, en bovendien met een zet die niet voor de hand ligt.[%clk 0:00:00]} 14. Rc1 $2 {Dit is fout! De situatie is lastig voor wit, want als hij het paard slaat, krijgt zwarts aanval orkaankracht, bijvoorbeeld:[%clk 0:00:00]} (14. dxe5 $2 Bc5+ 15. Ke2 Rxe5+ 16. Kd2 Ke7 17. Bd3 Be3+ 18. Kc2 $2 Nb4+ 19. Kc3 Nxd3 20. Qxd3 Rc5+ 21. Kb3 Be6+ 22. Ka3 Rd8 {en zwart wint! Wit moet in deze variant 18. Ke2 spelen, maar wie gaat er vrijwillig in de lijn van de toren staan? Kortom: het is een erg lastige stelling voor wit. De zet waarmee wit hier zijn voordeel kan vasthouden is het onwaarschijnlijke 14. Dc1!, waarna de computer een waardering van +4 geeft. Vind zo’n zet maar eens!}) 14... Ne3 $1 {Zwart duikt meteen in het gat. Marc neemt zijn kansen voortreffelijk waar.[%clk 0:00:00]} 15. Qb3 {[%clk 0:00:00]} Bd2 {Helaas! Zwart had een (volgens de computer) volstrekt gelijke stelling kunnen bereiken met de volgende variant:[%clk 0:00:00]} (15... N5g4+ 16. fxg4 Nxg4+ 17. Kf3 Re3+ 18. Qxe3 fxe3 {In de stelling die dan is ontstaan is de materiaalverhouding ongeveer gelijk. Wit moet 19. Ph3 spelen om de dreiging 19... Pf2 eruit te halen, en wat resteert is een bijzonder onoverzichtelijke stelling waarin beide spelers kunnen winnen. In dit soort gevallen zegt de computerevaluatie 0.0 minder dan niets!}) 16. dxe5 {Nu is de computerevaluatie weer +5.5.[%clk 0:00:00]} Bxc1 {[%clk 0:00:00]} 17. Ne2 {[%clk 0:00:00]} (17. Be2 {is beter. De tekstzet sluit de loper op f1 in. Waarschijnlijk had Hans erop gerekend dat hij nu de loper op c1 kon winnen. Die staat nu aangevallen en na 17... Ld2 wint wit de loper met 18. Dd3† alsnog. Maar zwart heeft een betere mogelijkheid, die Marc feilloos weet te vinden:}) 17... Bxb2 $1 {Dxb2 faalt[%clk 0:00:00]} 18. Nxf4 $6 {[%clk 0:00:00]} (18. Qxb2 Nd1+ $1) (18. Qd3+ {is beter. Het is makkelijk om achteraf, in de analyse met behulp van de computer, vraagtekens uit te delen, maar wit had hier een betere mogelijkheid in de volgende variant:} 18... Bd7 19. g3 Bxe5 20. Bh3 Bd6 21. Nxf4 Bxh3 22. Nxh3 {en wit staat duidelijk beter (computerevaluatie +5).}) 18... Bd4 $1 {[%clk 0:00:00]} 19. e6 $2 {Wit wil blijkbaar de pion niet zomaar opgeven en speelt hem op. Maar de prioriteit lag nu echt bij het ontwikkelen van zijn stukken. Daarom was 19. Ld3 beter. Na de tekstzet is de stelling volgens de computer nog maar marginaal beter voor wit.[%clk 0:00:00]} Nd5+ $2 {De stelling is zo ingewikkeld dat hij voor normale stervelingen bijna niet speelbaar is. Volgens de computer had zwart 19... c6 moeten doen. Wit kan dan niet zijn ontwikkeling voltooien, want dan volgt een dodelijk aftrekschaak met het paard:[%clk 0:00:00]} (19... c6 20. Bd3 $2 Nd5+ 21. Kg3 Be5 {Misschien had Marc hetzelfde idee toen hij de tekstzet speelde, maar na de tekstzet staat het paard op d5, nadat hij het aftrekschaak heeft gegeven, ongedekt, en dat maakt een wereld van verschil.}) 20. Kg3 {[%clk 0:00:00]} Nxf4 {[%clk 0:00:00]} 21. Kxf4 {[%clk 0:00:00]} Bxe6 {[%clk 0:00:00]} 22. Bc4 $6 {Het voordeel van deze zet is dat wit eindelijk een stuk ontwikkelt, maar er was niets tegen[%clk 0:00:00]} (22. Qxb7 Ke7 23. Bc4 $1 Bxc4 24. Qxc7+ Kf8 25. Qxc4 {(computerevaluatie +4.5).}) 22... Be5+ {Zwart had kunnen proberen een bolwerk in het centrum te bouwen met[%clk 0:00:00]} (22... Bxc4 23. Qxc4 c5 {Ook dan zou wit veel beter hebben gestaan (+2.5).}) 23. Kg5 {De beste zet. Natuurlijk kan 23. Kxe5 niet wegens 23... Lxc4† en zwart wint. Inmiddels is de koning wel erg ver van huis afgedwaald. Volgens de computer staat wit nog steeds beter, objectief zelfs gewonnen (evaluatie +2), maar in een praktische partij is het een heel ander verhaal. Wit staat in materieel opzicht voor, maar zwart heeft meer stukken. Hoe kan wit zijn koning tegen de aanvallen van deze overmacht beveiligen?[%clk 0:00:00]} Bf6+ {[%clk 0:00:00]} 24. Kh5 $6 {De koning had hier beter op zijn schreden kunnen terugkeren:[%clk 0:00:00]} (24. Kf4 Be5+ 25. Ke3 Bxc4 26. Qxc4 c5 {(computerevaluatie +2.3).}) 24... Bd7 $2 {Zwart laat een kans liggen. Hij had actiever moeten spelen:[%clk 0:00:00]} (24... Bf5 25. Rd1+ Kc8 26. Bf7 Re7 27. g4 Rxf7 28. gxf5 Rf8 {en — simsalabim — zwart staat niet meer zoveel slechter! Uiteraard zijn dit soort computervarianten voor mensen vrijwel niet te doorgronden, des te meer omdat zwart met de tekstzet mat in één dreigt (25... Txe5#)!}) 25. f4 {Hiermee verhindert wit het mat.[%clk 0:00:00]} g6+ {Door dit schaakje dwingt zwart de witte koning nog verder naar voren. Komt hij er ooit nog uit?[%clk 0:00:00]} 26. Kh6 {[%clk 0:00:00]} Re7 {Zwart dekt de h-pion. Strikt genomen is dat niet noodzakelijk en kan zwart beter zijn b-pion dekken. Na 26... Kc8 kan wit de pion toch niet nemen omdat de koning dan in een matnet verstrikt dreigt te raken:[%clk 0:00:00]} (26... Kc8 27. Kxh7 $2 Bf5 28. Bg8 Re7+ 29. Kh6 c6 {en zwart heeft bijna gelijk spel bereikt.}) 27. Rd1 {[%clk 0:00:00]} Bg7+ {[%clk 0:00:00]} 28. Kg5 {[%clk 0:00:00]} Ke8 {Meer voor de hand ligt 28... Kc8, maar dat verandert de computerevaluatie amper (+5.5). Wit beschikt dan namelijk over een verborgen offermogelijkheid:[%clk 0:00:00]} (28... Kc8 29. Rxd7 Kxd7 30. Qxb7 Rd8 31. Qd5+ Ke8 32. Bb5+ {met evaluatie +6.5. Heeft Marc deze mogelijkheid gezien? Dat was dan bijzonder knap!}) 29. Qb4 $6 {Kennelijk met het idee een stel torens af te ruilen. Maar met de tekstzet geeft wit een gedeelte van zijn voordeel weg. De evaluatie is nu nog maar +3. Beter is:[%clk 0:00:00]} (29. Qxb7 Rd8 30. Qd5 Kf8 31. g4 {Wit houdt wit de druk optimaal op de ketel (evaluatie +6).}) 29... Bf5 $2 {Zwart kan de pion gewoon dekken met 29... Lc6.[%clk 0:00:00]} 30. Re1 $2 {Wit kan nog steeds slaan op b7.[%clk 0:00:00]} Bf8 {[%clk 0:00:00]} 31. Qc3 $2 {Nu werd het echt tijd om op b7 te slaan. Zwart heeft nu de mogelijkheid zijn nadeel flink te beperken.[%clk 0:00:00]} Rxe1 $2 {Maar hij profiteert niet. Beter was[%clk 0:00:00]} (31... h6+ 32. Kh4 Rxe1 33. Qxe1+ Be7+ 34. Kg3 Kd7 {en zwart staat nog, zij het dan dat de computer aangeeft dat wit nog steeds in het voordeel is (+2). Er volgt nu een fase waarin beide spelers, ongetwijfeld in tijdnood, telkens goede en plausibele zetten spelen.}) 32. Qxe1+ {[%clk 0:00:00]} Be7+ {[%clk 0:00:00]} 33. Kh6 {[%clk 0:00:00]} Rd8 {[%clk 0:00:00]} 34. Qe5 {[%clk 0:00:00]} Rd6 {[%clk 0:00:00]} 35. Kxh7 {[%clk 0:00:00]} Kd7 {[%clk 0:00:00]} 36. h3 {[%clk 0:00:00]} Bf6 {[%clk 0:00:00]} 37. Qb5+ {[%clk 0:00:00]} Kd8 {[%clk 0:00:00]} 38. Qxb7 {[%clk 0:00:00]} g5+ {[%clk 0:00:00]} 39. Kg8 {[%clk 0:00:00]} gxf4 {[%clk 0:00:00]} 40. Qb8+ {[%clk 0:00:00]} Ke7 $1 {Niet[%clk 0:00:00]} (40... Kd7 41. Qb5+ {en wit wint de loper op f5.}) 41. Qf8+ {Meer voor de hand ligt[%clk 0:00:00]} (41. Qxc7+ Bd7 42. Bb5 {(evaluatie +5).}) 41... Kd7 {[%clk 0:00:00]} 42. h4 $1 {Listig! Zwart kan de pion niet slaan omdat de loper gepend is. Nu dreigt de witte pion door te lopen.[%clk 0:00:00]} c6 $2 {Beter is 42... a6. Hierna ontstaan er halsbrekende varianten waarbij de witte koning op de onderste rij ontzettend moet oppassen voor mat. De computer geeft als voorbeeld:[%clk 0:00:00]} (42... a6 43. h5 Kc6 44. Qa8+ Kc5 45. Qf3 Bd4 46. Qxf4 Bg6 47. hxg6 {en nu is de evaluatie +4.5.}) 43. Ba6 $2 {Wit kan met 43. Df7† de a-pion winnen (evaluatie +5.5). In plaats daarvan begaat Hans een blunder. Zwart kan nu eeuwig schaak houden![%clk 0:00:00]} Kc7 $2 {Maar Marc ziet het niet! Het is remise na[%clk 0:00:00]} (43... Be6+ 44. Kh7 Bf5+ {enzovoorts. Wit kan namelijk niet 45. Kh6 spelen wegens het aftrekschaak 45... Le7† en zwart wint de dame!}) 44. Qf7+ {[%clk 0:00:00]} Bd7 {Hier viel wits vlag. De computer geeft aan dat wit nog steeds winnend voordeel heeft (evaluatie +3), maar het is verre van eenvoudig en ik vraag me in gemoede af of wit dit in de praktijk wel zou winnen. Een voorbeeldvariant van de computer gaat als volgt:[%clk 0:00:00]} 45. Bc4 {[%clk 0:00:00]} f3 {[%clk 0:00:00]} 46. gxf3 {[%clk 0:00:00]} Bxh4 {[%clk 0:00:00]} 47. f4 {[%clk 0:00:00]} Bf6 {[%clk 0:00:00]} 48. f5 {[%clk 0:00:00]} Bc3 {[%clk 0:00:00]} 49. Qe7 {[%clk 0:00:00]} a5 {inmiddels met een evaluatie van +3.5.[%clk 0:00:00]} *